Đổi mới để phát triển!
Du lịch cộng đồng không chỉ là việc đến thăm một vùng, mà còn là mối quan hệ gắn kết giữa khách, người dân và môi trường thông qua cơ chế chia sẻ lợi ích, bảo tồn văn hóa và tăng sự hiểu biết lẫn nhau.
Du lịch cộng đồng là gì? Đây là một mô hình du lịch nơi cư dân bản địa chủ động tham gia tổ chức và đón tiếp khách, từ việc cung cấp dịch vụ homestay, hướng dẫn du lịch, sản xuất món ăn đặc sản đến giới thiệu văn hóa. Khi tham gia, khách du lịch trải nghiệm đời sống, phong tục, đồng thời đóng góp vào kinh tế địa phương theo cách chia sẻ công bằng và bền vững.
Mở rộng định nghĩa: Mô hình này vượt ra ngoài khái niệm du lịch truyền thống vì đặt trọng tâm vào sự khai thác tiềm năng địa phương, tăng cường sức mạnh cộng đồng và giảm thiểu tác động tiêu cực lên thiên nhiên. Tính bền vững nằm ở chỗ người dân được đào tạo và hưởng lợi trực tiếp, khách có trải nghiệm sâu sắc và cộng đồng bảo vệ văn hóa, môi trường lâu dài.
Ở đây, "cách hoạt động" sẽ được hiểu theo hướng thành phần hệ thống – thành phần tổ chức bên trong một mô hình du lịch cộng đồng hiệu quả.
Người dân là nhân tố trung tâm, họ tham gia vào:
Điều này giúp tăng nhận thức và trách nhiệm của người dân đối với hoạt động du lịch.
Việc tuân thủ tạo độ tin cậy và thu hút du khách có ý thức bền vững.
Trong thực tế, du lịch cộng đồng có nhiều biến thể tùy theo đặc điểm văn hóa – thiên nhiên – xã hội của từng vùng miền. Dưới đây là các dạng phổ biến nhất:
Người dân bản địa triển khai dịch vụ lưu trú homestay, dẫn tour văn hóa, tổ chức lễ hội truyền thống. Mô hình này mang đặc trưng văn hóa sâu sắc, tạo trải nghiệm chân thực cho du khách.
Tận dụng tài nguyên thiên nhiên tốt (rừng, sông, đồng ruộng), cộng đồng vừa tham quan, vừa tham gia bảo tồn. Thường đi kèm trải nghiệm như trồng cây, nhặt rác, khám phá đa dạng sinh học.
Du khách được tham gia vào các hoạt động nông nghiệp: cấy, gặt lúa, hái quả, thu hoạch,… giúp hiểu rõ hơn vòng đời sản phẩm, tăng ý thức về chuỗi giá trị nông sản.
Tập trung vào trải nghiệm làm gốm, dệt, đan lát với các nghệ nhân địa phương. Du khách học kỹ thuật, tự tay tạo sản phẩm và hiểu sâu văn hóa nghề thủ công.
Một cái nhìn cân bằng giúp nhận thức đúng giá trị thực:
|
Tiêu chí |
Ưu điểm |
Nhược điểm |
|---|---|---|
|
Kinh tế địa phương |
Lợi nhuận phân chia công bằng, kích thích phát triển vùng miền |
Quy mô nhỏ, khó đạt lợi nhuận lớn |
|
Văn hóa và sự kết nối |
Bảo tồn bản sắc, tăng sự thấu hiểu giữa khách và dân cư |
Có thể biến tấu văn hóa để phù hợp thị hiếu du khách |
|
Môi trường |
Khuyến khích bảo vệ thiên nhiên, giảm phá hoại |
Quản lý rác thải kém dẫn đến ô nhiễm địa phương |
|
Trải nghiệm du khách |
Chân thực, độc đáo, sâu sắc |
Dịch vụ đôi khi thiếu chuyên nghiệp, tiện nghi |
|
Tính bền vững lâu dài |
Cộng đồng chủ động quyết định, bảo vệ môi trường lâu dài |
Thiếu nguồn lực hỗ trợ, dễ bị mất động lực sau thời gian |
Đã đến lúc nhìn sâu vào sức mạnh của mô hình này và lý giải vì sao nó được chú trọng trong phát triển bền vững:
Du lịch cộng đồng đóng vai trò chiến lược trong phát triển địa phương bằng cách biến cư dân thành nhân tố chủ động, chuyển giao kỹ năng và tăng thu nhập thông qua dịch vụ homestay, hướng dẫn tour bản địa, và trải nghiệm văn hóa. Dưới đây là các ứng dụng nổi bật:
Nhờ cách ứng dụng này, cả cộng đồng và du khách đều hưởng lợi, từ phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa đến bảo vệ môi trường.
Nhiều người nhầm tưởng “du lịch cộng đồng” là chỉ du lịch sinh thái hay homestay đơn thuần, hoặc cho rằng mô hình này không mang lại lợi ích bền vững nếu thiếu tổ chức bài bản.
Cảnh báo: Nếu chỉ đem khách đến mà không tương tác, không trao đổi về văn hóa – kinh tế – môi trường, thì đó là du lịch “tham quan đóng hộp”, không đúng bản chất.
Cảnh báo: Thiếu kỹ năng phục vụ hoặc kiến thức quản lý tài chính sẽ khiến du lịch sớm đổ vỡ, mất niềm tin từ khách.
Thực tế: Nếu không có cơ chế giám sát và phân phối công bằng, lợi ích dễ tập trung vào nhóm cá nhân, gây mất đoàn kết.
Du lịch cộng đồng bền vững đòi hỏi:
Với bản chất gắn kết cộng đồng, bảo tồn văn hóa và phát triển bền vững, du lịch cộng đồng là gì không chỉ là một xu hướng mà còn là giải pháp chiến lược cho phát triển địa phương. Khi hiểu đúng và tổ chức có hệ thống, mô hình này không chỉ giúp bảo tồn bản sắc, mà còn tạo ra cơ hội kinh tế, nâng cao chất lượng sống và tăng sự gắn kết giữa các bên liên quan. Đây là nền tảng để mở rộng sang các mô hình phát triển du lịch khác như du lịch xanh hoặc du lịch văn hóa truyền thống.
Cần có cộng đồng chủ động, cơ chế tham gia dân chủ, đào tạo kỹ năng, tiêu chuẩn chất lượng (như TCVN 13259:2020), và sự hỗ trợ của chính quyền/NGO để đảm bảo bền vững.
Homestay chỉ là một hình thức: dịch vụ lưu trú ở gia đình địa phương. Trong khi đó, du lịch cộng đồng bao gồm toàn bộ chuỗi: lưu trú, hoạt động trải nghiệm, bảo tồn văn hóa và chia sẻ lợi ích.
Tăng thu nhập, tạo việc làm, phát triển kỹ năng quản lý và phục vụ, bảo tồn văn hóa và kích thích hạ tầng địa phương được cải thiện.
Có thể, nhưng khá hạn chế. Phù hợp hơn ở khu vực nông thôn, làng nghề, vùng dân tộc, nơi có cộng đồng đặc trưng văn hóa – tự nhiên.
Các lỗi phổ biến: thiếu đào tạo, không minh bạch tài chính, lao vào kinh doanh nhanh mà bỏ qua bảo tồn, hoặc biến tướng thành chỉ tham quan chụp hình.
Kết hợp với phát triển sinh kế bền vững, du lịch sinh thái, giáo dục môi trường hoặc du lịch văn hóa bản địa sẽ nâng cao giá trị và hiệu quả.
